پیشبینی سرمایه روانشناختی از طریق مولفههاي معنویت در پرستاران

Transcript

1 پیشبینی سرمایه روانشناختی از طریق مولفههاي معنویت در پرستاران محسن گلپرور مریم جعفري زهرا جوادیان چکیده مقدمه: معنویتگرایی عاملی محافظتکننده و بسیار مهم براي سلامتی پرستاران است. این پژوهش با هدف پیشبینی سرمایه روان شناختی از طریق مولفههاي معنویت در محیط کار در پرستاران اجرا شد. روش: روش پژوهش حاضر همبستگی بود و جامعه آماري پژوهش را پرستاران یک بیمارستان دولتی در شهر اصفهان تشکیل دادند که از میان آنها به روش در دسترس 145 نفر انتخاب شدند. ابزارهاي جمعآوري دادهها از زمره ابزارهاي ساخته شده قبلی شامل پرسشنامه سرمایه روانشناختی و پرسشنامه معنویت در محیط کار بودند که روایی و پایایی آنها تایید شده بود. دادهها با استفاده از تحلیل رگرسیون چندگانه تحلیل گردید. یافتهها: نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که از چهار مولفه معنویت در محیط کار احساس یکپارچگی (01>p) و پیوند معنوي (05>p) داراي توان پیشبینیکنندگی خودکارآمدي پیوند معنوي (01>p) داراي توان پیشبینیکنندگی امیدواري و احساس یکپارچگی (05>p) داراي توان پیشبینیکنندگی جهتگیري مثبت به زندگی در پرستاران می باشند. از چهار مولفه معنویت هیچ یک داراي توان پیشبینیکنندگی تابآوري نبودند. نتیجهگیري: نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که مولفههاي معنویت عاملی تقویتکننده براي سرمایه روانشناختی هستند. بنابراین لازم است در محیطهاي بیمارستان براي مدیریت مطلوبتر سرمایه روان شناختی پرستاران معنویتگرایی مورد تقویت قرار گیرد. کلید واژهها: سرمایه روانشناختی معنویتگرایی پرستاران. تاریخ دریافت: 1392/7/18 تاریخ پذیرش: 1392/9/18 1 دانشیار گروه روانشناسی صنعتی و سازمانی دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان اصفهان اصفهان ایران. (نویسنده مسو ول) پست الکتریکی: drmgolparvar@gmail.com 2 کارشناسی ارشد روان شناسی صنعتی و سازمانی گروه روانشناسی صنعتی و سازمانی دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان اصفهان اصفهان ایران. 3 کارشناسی ارشد روانشناسی صنعتی و سازمانی گروه روانشناسی صنعتی و سازمانی دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان اصفهان اصفهان ایران.

2 36 مقدمه پرستاران از زمره افرادي هستند که به دلیل ماهیت شغل خود به اشکال مختلف تحت فشار و آسیبهاي جسمی و روانی قرار دارند (1 2). در بسیاري از شرایط فشارهاي کاري این گروه به اندازهاي افزایش می یابد که باعث کاهش رضایت تعهد و دلبستگی آنها به حرفه خود شده (4 3 ( و زمینه را براي ترك خدمت و یا رفتارهاي دیگر در آنها فراهم میسازد (7 6 5). یکی از پدیده هایی که طی سالهاي اخیر در پژوهشها ظرفیت بالقوه بالایی را براي ارتقاء سلامتی و عملکرد افراد در محیط هاي کاري مختلف از خود نشان داده سرمایه روانشناختی است. سرمایه روانشناختی یک حالت مثبت روانشناختی از رشد و تحول فردي است که از طریق چهار مشخصه قابل شناسایی است: 1) اطمینان داشتن به تلاش و کوشش خود براي موفقیت و غلبه بر تکالیف دشوار و چالشانگیز ( 2 اسناد مثبت و خوشبینانه در باره موفقیت در حال و آینده 3) داشتن پشتکار نسبت به اهداف خود و در صورت ضرورت بازنگري مسیرهاي معطوف به اهداف به منظور دستیابی به موفقیت و 4) داشتن انعطاف در مواجهه با سختیها و مشکلات براي دستیابی به موفقیت (9 8). در واقع چهار مشخصه برشمرده شده در تعریف بالا براي سرمایه روانشناختی همان چهار مولفه خودکارآمدي امیدواري تاب آوري و خوشبینی هستند که در تحقیقات مختلف از آنها نام برده شده است (10). خودکارآمدي در سرمایه روانشناختی اطمینان فرد به توانایی خود براي تجهیز منابع انگیزشی و شناختی خود و انجام مجموعهاي از اعمال و اقدامات براي غلبه بر یک تکلیف در موقعیتی خاص محسوب میگردد. امیدواري به عنوان دومین مولفه سرمایه روان شناختی حالت مثبت روان شناختی متشکل از احساس انرژي براي حرکت در مسیر اهداف خود (احساس عاملیت) همراه با برنامهریزي فعال براي دستیابی به اهداف (توانایی ایجاد گذرگاه در دستیابی به اهداف) را در بر میگیرد. جهتگیري مثبت به زندگی یا همان خوشبینی به عنوان سومین مولفه به انتظارات مثبت نسبت به خود و دنیاي اطراف و همچنین نوعی سبک تبیینی خوشبینانه در مورد وقایع حال و آینده اطلاق می گردد. منظور از سبک تبیینی خوشبینانه در تعریف خوشبینی این است که فرد موفقیتهاي خود را به عناصر شخصی پایدار و درونی و شکستها را به عوامل بیرونی غیرشخصی و ناپایدار نسبت میدهد. بالاخره آخرین مولفه سرمایه روانشناختی یعنی تابآوري عبارت از توانایی انعطاف مسي ولیتپذیري و پشتکار در مواجهه با دشواري و مشکلات و حتی وقایع مثبت زندگی است (10 9 8). چهار مولفه سرمایه روان شناختی یعنی خودکارآمدي امیدواري تابآوري و جهتگیري مثبت به زندگی قابلیت تغییر بالایی داشته و هر کسی در صورت برخورداري از شرایط روانی و موقعیتی مناسب میتواند به طرق مختلف زمینه تقویت آنها را فراهم سازد (11). پژوهشهاي انجام شده بر روي نمونههاي پرستاري و پزشکی حاکی از آن است که سرمایه روانشناختی با عملکرد (12) فرسودگی و استرس (13) و با علایم افسردگی (14) داراي رابطه منفی و معنادار و در مقابل با توانمندي (15) و درگیري مثبت شغلی (16 ( داراي رابطه مثبت و معنادار است. نکته بارز در نگاهی به برخی پژوهشهاي مورد اشاره این است که در اغلب پژوهشها به نقش هایی که سرمایه روانشناختی و مولفههاي آن میتوانند براي متغیرهاي دیگر ایفاء کنند پرداخته شده است. در مرور این مطالعات سوالی که به ذهن متبادر می شود این است که چه عواملی بهصورت بالقوه می توانند باعث تقویت سرمایه روانشناختی شوند. بر اساس آن چه که در زیر مرور خواهد شد یکی از متغیرهایی که به نظر میرسد داراي توان بالقوهاي براي تقویت سرمایه روانشناختی باشد معنویت و معنویتگرایی است. تنوع معانی و مضامین معنویت از منظر آموزههاي ادیان یکتاپرست اراي ه تعریفی جهان شمول از این پدیده را بسیار دشوار میکند. با این حال بر سر برخی از این تعاریف اجماع نظر بیشتري وجود دارد. در یک نگاه کلی میتوان گفت معنویت از جمله فضایل انسانی است که به زندگی انسان معنا و هدف غایی میبخشد و موجب شیوهاي خاص از زندگی در دنیا و باعث پیوند میان فرد با خود دیگران و کل جهان هستی می شود (18 17). در تعاریف اراي ه شده از معنویت تاکنون مضامینی ضمنی نظیر معناداري زندگی هدفمندي امیدواري سرنوشت هستیگرایی تعالی احساس آرامش و صلح و پیوند یافتن با دیگران و جهان هستی مستتر است (18). شواهد پژوهشی روزافزونی نشان میدهد که معنویت عنصري غیرقابل تفکیک و مهم براي سلامتی انسانها در هر اقلیم و شرایطی است (19). به ویژه شواهد پژوهشی قابل توجهی اکنون در دست است که نشان می دهد معنویت و معنویتگرایی در میان پرستاران هم براي سلامتی و عملکرد خود آنها و هم براي سلامتی و بهزیستی مراجعان و بیماران آنها امري بسیار حیاتی است (2023). آنچه که از اهمیت جديتري برخوردار میباشد این است که معنویت از طریق چه سازوکارهایی زمینه ارتقاء سلامتی و عملکرد پرستاران را فراهم میکند. بررسیهاي به عمل آمده نشان میدهد که میتوان معنویت را به عنوان یک منبع حمایتگر و در عینحال عاملی به منظور ارزیابی و مقابله با مساي لی که انسانها با آن مواجه میشوند تلقی کرد (19). بر همین اساس میتوان گفت که معنویت براي پرستاران داراي کارکرد تامین حمایت درونی و روانی و افزایش توان مقابله با

3 و 0 و 0 پیشبینی سرمایه روانشناختی از طریق مولفههاي مشکلات و مساي ل در حین کار است (24 25). در این پژوهش با تکیه بر قراین نظري و پژوهشی در دسترس پیشبینی گردید که مولفههاي معنویت با مولفههاي سرمایه روانشناختی در پرستاران داراي رابطه باشد. برخی از نوینترین پژوهشها نیز از این پیشبینی به طور ضمنی حمایت میکنند. در پژوهشی که در ایران انجام گرفته نشان داده شده که هوش معنوي و سرمایه روانشناختی با سرزندگی داراي رابطه معنادار هستند (20). در مجموعهاي از پژوهشهاي خارج از ایران نیز بر مبناي نقشهایی که معنویت در مقابله با فشار و استرس ایفاء میکند اشاره شده که معنویت با استرس شغلی داراي رابطه منفی و معنادار و در مقابل با تعهد سازمانی درگیري شغلی و رضایت شغلی داراي رابطه مثبت و معنادار است ( ). در کنار این دست شواهد یافتههاي پژوهشی حاکی از آن است که سرمایه روانشناختی و مولفههاي آن نیز با رضایت شغلی (9 8) تعهد سازمانی (10) اشتیاق شغلی (13 12 ( و طیف متنوع رفتارهاي کنارهگیرانه و انحرافی (11) داراي رابطه معناداري است. در جستجوهاي مکرر در پایگاههاي اطلاعاتی معتبر داخلی و خارجی پژوهشی که طی آن رابطه معنویت و سرمایه روانشناختی مورد بررسی قرار گرفته باشد در دسترس قرار نگرفت. با این حال پیوندهاي همجهت معنویت و سرمایه روان شناختی با متغیرهاي یکسانی نظیر رضایت تعهد اشتیاق و درگیري این بستر ذهنی را مهیا میکند که با احتمال زیاد بین معنویت و سرمایه روانشناختی نیز رابطه مثبت قابل توجهی وجود داشته باشد. از آنجایی که معنویت و معنویتگرایی از زمره متغیرهایی است که براي پرستاران و بیماران هردو و در مجموع براي محیطهاي بیمارستانی از اهمیت انکارناپذیري برخوردار است (26) لازم است کارکردهاي مثبت آن در سطح فردي در میان پرستاران بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. خرد نظري که این پژوهش بر پایه آن اجرا شده این است که معنویت و مولفههاي آن توان تقویت سرمایه روانشناختی را دارا هستند. با توجه به آنچه بیان شد هدف اصلی از اجراي این پژوهش تعیین رابطه مولفههاي معنویت با مولفههاي سرمایه روانشناختی در نظر گرفته شد. سوال اصلی این پژوهش نیز این است که کدامیک از مولفههاي معنویت قادر به پیشبینی مولفه هاي سرمایه روانشناختی در میان پرستاران هستند. روش مطالعه روش پژوهش حاضر همبستگی و جامعه آماري آن را کلیه پرستاران یک بیمارستان دولتی در شهر اصفهان در تابستان 1392 به تعداد 230 نفر تشکیل داده است. از جامعه آماري مورد اشاره بر اساس جدول تناسب حجم نمونه با حجم جامعه آماري (27) 150 نفر بهعنوان نمونه براي شرکت در این پژوهش از طریق نمونهگیري در دسترس انتخاب شدند. پس از جمعآوري پرسشنامه ها 5 پرسشنامه (معادل %3/3 ) به دلیل نقص در پاسخ گویی از پژوهش کنار گذاشته شد لذا گروه نمونه پژوهش به 145 نفر تقلیل یافت. معیارهاي ورود به پژوهش شامل پرستار بودن موافقت براي مشارکت در پژوهش حداقل تحصیلات لیسانس تجربه کاري بیش از یک سال و تکمیل و بازگشت پرسشنامهها مطابق با توضیحات اراي ه شده در زمان تحویل و معیارهاي خروج بهیار یا ماما بودن عدم تمایل به مشارکت در پژوهش داشتن تحصیلات فوق دیپلم و پایینتر سابقه کمتر از یک سال و عدم تکمیل و بازگرداندن پرسشنامههاي پژوهش بوده است. از ابزارهاي زیر در این پژوهش استفاده شد. الف)پرسشنامه سرمایه روان شناختی: براي سنجش سرمایه روانشناختی از پرسشنامه بیست و شش سوالی که توسط مکگی Mac Gee با چهار خرده مقیاس خود کارآمدي امیدواري تاب آوري و جهتگیري به زندگی و مقیاس پاسخگویی شش درجهاي (کاملا مخالفم= 1 تا کاملا موافقم =6) ساخت و اراي ه شده استفاده شد (28). مکگی (28) روایی و پایایی این پرسشنامه را همراه با فرمهاي دیگري از سرمایه روانشناختی به طور گسترده و وسیعی بررسی نموده و شواهد متقنی از روایی و پایایی این پرسشنامه اراي ه نموده است. روایی صوري و محتوایی این پرسشنامه توسط تنی چند از متخصصین در پژوهش حاضر بررسی و تایید گردید. در ایران تحلیل عاملی اکتشافی با چرخش واریماکس بر روي بیست و شش سوال این پرسشنامه همان چهار عامل معرفی شده توسط مکگی (28) را در نسخه فارسی ترجمه شده به دست داده و آلفاي کرونباخ به ترتیب براي خودکارآمدي امیدواري تابآوري و جهتگیري به زندگی برابر با 83 83/ به دست آمده است. در پژوهش حاضر آلفاي کرونباخ خودکارآمدي امیدواري تاب آوري و جهتگیري به زندگی به ترتیب برابر با 7 / به دست آمد. ب) پرسشنامه معنویت در محیط کار: براي سنجش معنویت در کار پرسشنامه هجده سو الی معرفی شده توسط کینجرسکی و اسکرایپ نک Kinjerski & Skrypnek که چهار حوزهي اشتیاق معنوي تجربه عرفانی پیوندمعنوي و احساس یکپارچگی را پوشش میدهد و مقیاس پاسخگویی آن شش درجهاي (کاملا غلط است= 1 تا کاملا درست است= 6 ) است به کار رفت (29). کینجرسکی و اسکرایپنک (29 ( با استفاده از تحلیلعاملیاکتشافی و روش تحلیل سوال هجده سوال نهایی را براي این پرسشنامه انتخاب نموده و روایی

4 و 0 و 0 پیشبینی سرمایه روانشناختی از طریق مولفههاي تمیزي آن را با تفاوتهاي گروهی در مولفههاي معنویت در کار بر حسب سن جنس وضعیت تاهل موقعیت شغلی (مدیریتی عادي و تخصصی و حرفهاي) بررسی نموده اند. کینجرسکی و اسکرایپنک (29) آلفاي کرونباخ اشتیاق معنوي تجربهعرفانی پیوند معنوي احساسیکپارچگی و کل پرسشنامه را به ترتیب 93 / گزارش نمودهاند. در پژوهش حاضر به ترتیب آلفاي کرونباخ براي اشتیاق معنوي تجربه عرفانی پیوندمعنوي و احساسیکپارچگی برابر با / به دست آمد. روش اجراي پژوهش حاضر به این شکل بود که پس از هماهنگیهاي به عمل آمده با مدیریت بیمارستان مرحله به مرحله به بخشهاي مختلف این بیمارستان مراجعه و از پرستاران حاضر در هر بخش تقاضا میگردید تا در اجراي پژوهش و پاسخگویی به پرسشنامههاي پژوهش شرکت کنند. در این مرحله هر یک از پرستارانی که تمایلی به مشارکت در پژوهش نداشتند از پژوهش کنار رفته و پرستارانی که موافقت خود را براي شرکت در پژوهش اعلام می داشتند پرسشنامهها همراه با توضیح نحوه پاسخدهی به آنها در اختیارشان قرار میگرفت تا پاسخ دهند. در صورتیکه هر یک از پرستاران در زمان مراجعه و دریافت پرسشنامهها زمان و وقت کافی براي پاسخدهی داشتند که از آن ها درخواست میگردید تا در همان زمان دریافت پرسشنامهها و اطلاعات جمعیتشناختی مورد نیاز را تکمیل نمایند و تا زمان بازگشت پژوهشگر که براي تکمیل پرسشنامههاي دیگر توسط پرستاران دیگر موقعیت را ترك می نمود پرسشنامه تکمیل شده را به وي بازگشت دهند. اما در صورتیکه در زمان مراجعه براي تکمیل پرسشنامهها پرستار یا پرستارانی وقت کافی براي پاسخگویی به پرسشنامهها نداشتند پرسشنامهها در اختیار آنها قرار میگرفت و هماهنگی لازم براي زمان بازگشت پژوهشگر و دریافت پرسشنامه تکمیلشده به عمل میآمد. در این موارد معمولا در فاصله زمانی یک تا سه روزه پرسشنامه ها با مراجعه مجدد بازگشت داده میشدند. در مجموع با توجه به اینکه پرسشنامههاي پژوهش در محیط بیمارستان و در بخشهاي محل کار پرستاران اجرا می گردید براي پیشگیري از هرگونه اختلالی در روند اجراي وظابف پرستاران در هر روز کاري حداکثر امکان اجراي سه تا پنج پرسشنامه فراهم میشد. به همین دلیل با احتساب روزهاي تعطیل طول زمان اجراي پژوهش چهل روز بوده است. از نظر شیوه پاسخگویی نیز هر یک از پرستاران به صورت فردي و در قالب خودگزارشدهی به پرسشنامه ها پاسخ دادند. با توجه به تعداد سوالات پرسشنامه معنویت و سرمایه روانشناختی (در مجموع چهل و چهار سوال ( طول زمان پاسخگویی براي هر یک از پرستاران شرکتکننده در پژوهش 10 تا 15 دقیقه بود. پس از جمعآوري پرسشنامهها تک تک آنها از نظر صحت پاسخ گویی به طور دقیق مورد بررسی قرار گرفت تا پرسشنامههاي ناقص جدا شوند سپس دادههاي مورد نیاز براي بررسی از پرسشنامهها استخراج و مورد تحلیل آماري قرار گرفت. در تحلیل دادهها از ضریب همبستگی پیرسون و آزمون معناداري آن و تحلیل رگرسیون چندگانه از طریق نرم افزار 18.v SPSS استفاده شد. در پژوهش حاضر اصول اخلاقی از جمله رعایت گمنامی پرستاران شرکتکننده در پژوهش جلب موافقت پرستاران براي شرکت در پژوهش استفاده از دادهها فقط براي تحلیل آماري و اراي ه توضیحات لازم و کافی در صورت درخواست هر یک از پرستاران در مورد اهداف پژوهش (پس از پاسخگویی پرسشنامهها براي پیشگیري از سوءگیري در پاسخدهی ( اجرا گشته و در نظر گرفته شده است. یافتهها اکثریت پرستاران حاضر در مطالعه داراي تحصیلات لیسانس (%88/3) و در گروه سنی 31 تا 40 سال (%51) قرار داشتند. از کل اعضاي نمونه پژوهش حاضر (%47) مرد (%57/2) زن و (%2/1) هم جنسیت خود را اعلام ننمودند. بالاخره این که اکثریت اعضاي نمونه پژوهش حاضر را افراد متاهل (%84/8) تشکیل دادند. نتایج همبستگی متغیرهاي جمعیتشناختی با مولفههاي معنویت و مولفههاي سرمایه روانشناختی در جدول 1 اراي ه شده است. چنانکه در جدول 1 مشاهده میشود به جز رابطه تحصیلات با جهتگیري به زندگی که برابر با (17) و رابطه وضعیت تاهل با امیدواري که برابر با (2) و در سطح (50 ( معنادار هستند بین هیچیک از متغیرهاي جمعیت شناختی و مولفه هاي معنویت و سرمایه روان شناختی رابطه معناداري وجود ندارد. در جدول 2 میانگین انحراف معیار و همبستگی بین مولفه هاي معنویت با مولفههاي سرمایه روانشناختی اراي ه شده است. چنانکه در جدول 2 مشاهده می شود کلیه مولفههاي معنویت در محیط کار با مولفههاي سرمایه روانشناختی در پرستاران داراي همبستگی مثبت معنادار (01>p ( هستند. بر اساس نتایج اراي ه شده در جدول 2 رابطه بین اشتیاق معنوي به عنوان اولین مولفه معنویت با خودکارآمدي امیدواري تابآوري و جهتگیري به زندگی به ترتیب برابر با و (01>p) 37 میباشد. رابطه احساس یکپارچگی به عنوان دومین مولفه معنویت با خودکارآمدي امیدواري تابآوري و

5 جهتگیري به زندگی به ترتیب برابر با و (01>p) 47 میباشد. رابطه پیوند معنوي به عنوان سومین مولفه معنویت با خودکارآمدي امیدواري تابآوري و جهت گیري به زندگی به ترتیب برابر با و 44 (01>p ( میباشد. بالاخره رابطه تجربه عرفانی به عنوان چهارمین مولفه معنویت با خودکارآمدي امیدواري تابآوري و جهتگیري به زندگی به ترتیب برابر با و (01>p) 43 میباشد. در جدول 3 نتایج تحلیل رگرسیون براي پیش بینی سرمایه روانشناختی از طریق مولفههاي معنویت اراي ه شده است. پیش از توضیح نتایج اراي ه شده در جدول 3 لازم به ذکر است که در این جدول B معادل با بتاي غیراستاندارد (شیب خط) SE معادل با خطاي استاندارد شیب خط β معادل با ضریب استاندارد رگرسیونی t معادل با نتیجه آزمون t براي تعیین معناداري ضرایب رگرسیون و p سطح معناداري ضرایب رگرسیونی است. همچنین R برابر با ضریب همبستگی چند گانه R 2 برابر با مجذور ضریب همبستگی چندگانه (ضریب تعیین یا مقدار واریانس تبیین شده هر یک از چهار مولفه سرمایه روانشناختی از طریق مولفههاي معنویت) و F معادل با نتیجه تحلیل واریانس رگرسیون براي تعیین اعتبار معادله رگرسیون میباشد. چنان که در جدول 3 مشاهده میشود از چهار مولفه معنویت در محیط کار احساس یکپارچگی p<05) و پیوند معنوي ( β=39 t=3/02 p<01) جدول 1 ردیف همبستگی بین متغیرهاي جمعیتشناختی با مولفههاي معنویت و مولفههاي سرمایه روانشناختی متغیرهاي دموگرافیک اشتیاق معنوي مولفههاي معنویت پیوند معنوي احساس یکپارچگی / 05 / / 01 2/32=t 27=β) داراي توان پیشبینیکنندگی خودکارآمدي هستند. در این مورد ضریب F در تحلیل واریانس رگرسیون معنادار (01>p ( و برابر با 211 و ضریب همبستگی چندگانه برابر با 604 است بنابراین میتوان گفت که احساس یکپارچگی و پیوند معنوي (36/4 %) درصد از واریانس خودکارآمدي را تبیین میکنند. در ردیف دوم جدول 3 نیز نشان داده شده که از چهار مولفه معنویت در محیط کار پیوند معنوي (01>p 41=β) 3/33=t داراي توان پیشبینیکنندگی امیدواري است. در این مورد ضریب F در تحلیل واریانس رگرسیون معنادار (01>p ( و برابر با( 16/93) و ضریب همبستگی چندگانه برابر با (571) است. بنابراین میتوان گفت که (%32/6) درصد از واریانس امیدواري از طریق پیوند معنوي تبیین میشود. در ردیف سوم جدول 3 نیز نشان داده شده که از چهار مولفه معنویت هیچ یک داراي توان پیشبینی کنندگی تابآوري نیستند. بالاخره در ردیف چهارم جدول 3 نیز نشان داده شده که از چهار مولفه معنویت در محیط کار احساس یکپارچگی (05>p 32=β) 2/28=t داراي توان پیش بینیکنندگی جهتگیري مثبت به زندگی است. در این مورد ضریب F در تحلیل واریانس رگرسیون معنادار (01>p ( و برابر با 11/33 و ضریب همبستگی چندگانه برابر با( 495) است. بنابراین میتوان گفت که (%24/5) درصد از واریانس جهتگیري مثبت به زندگی از طریق احساس یکپارچگی تبیین میگردد. تجربه عرفانی مولفههاي سرمایه روانشناختی خودکارآمدي امیدواري تابآوري جهت گیري به زندگی * * * p< سن سابقه کاري 2 04 تحصیلات 3 14 وضعیت تاهل جنسیت 5 جدول 2 میانگین و انحراف معیار و همبستگی بین مولفههاي سرمایه روانشناختی با مولفههاي معنویت در پرستاران انحراف معیار میانگین متغیرهاي پژوهش 1/ 4/ 05 اشتیاق معنوي 1 4/ 19 احساسیگپارچگی 2 4/ 27 پیوندمعنوي 3 1/ 3/ 83 تجربهعرفانی و معنوي 4 4/ 24 خودکارآمدي 5 4/ 2 امیدواري 6 4 تابآوري 7 3/ 95 جهت گیري به زندگی 8 ردیف اشتیاق معنوي احساس یکپارچگی پیوند معنوي تجربه عرفانی خودکارآمدي امیدواري تابآوري p<

6 40 جدول 3 ردیف پیشبینی چهار مولفههاي سرمایه روانشناختی از طریق مولفههاي معنویت در پرستاران F R 2 R p t β SE B مولفههاي معنویت خودکارآمدي 000 5/ / 56 مقدار ثابت اشتیاق معنوي / احساسیگپارچگی 02 2/ پیوندمعنوي تجربهعرفانی و معنوي امیدواري 000 6/ / 97 مقدار ثابت 06 1/ اشتیاق معنوي 16/ احساسیگپارچگی 001 3/ پیوندمعنوي تجربهعرفانی و معنوي تاب آوري 000 7/ / 25 مقدار ثابت اشتیاق معنوي 9/ / احساسیگپارچگی 25 1/ پیوندمعنوي 29 1/ تجربهعرفانی و معنوي جهتگیري به زندگی 000 8/ / 32 مقدار ثابت اشتیاق معنوي 11/ / احساسیگپارچگی پیوند معنوي 14 1/ تجربهعرفانی و معنوي p<01 لازم به ذکر است که در پژوهش هاي گذشته ( ( 26 به رابطه مثبت میان معنویت و سرمایه روانشناختی با رضایت اشتیاق و تعهد ( ( اشاره شده است. با اینحال چون مولفههاي سرمایه روان شناختی (خودکارآمدي امیدواري تابآوري و جهتگیري به زندگی) از متغیرهایی نظیر رضایت تعهد و اشتیاق متفاوت هستند یافتههاي این پژوهش با پژوهشهاي قبلی مورد اشاره داراي تمایزاتی است. تمایز اصلی سرمایه روانشناختی و مولفههاي آن از پدیدههایی نظیر رضایت اشتیاق و تعهد در این است که مولفههاي سرمایه روانشناختی مانند خودکارآمدي امیدواري تابآوري و جهت گیري به زندگی عوامل عاطفی و شناختی جامعتر و گسترده تري هستند (6 7). از این نظر میتوان گفت که عدم تطابق یافتههاي این پژوهش با پژوهشهاي قبلی به محتوا و مضمون خودکارآمدي امیدواري تابآوري و جهتگیري به زندگی با عوامل عاطفی و شناختی محدودتر نظیر اشتیاق تعهد و رضایت مربوط است. محتواي گسترده پدیدههایی نظیر خودکارآمدي امیدواري تابآوري و جهتگیري مثبت به زندگی این متغیرها را در جایگاهی بالقوه تاثیرگذارتر از پدیدهایی چون رضایت تعهد و اشتیاق بر رفتارهاي مختلف افراد در محیط هاي کاري قرار میدهد (810) بحث پژوهش حاضر که با هدف تعیین رابطه مولفههاي معنویت در محیط بیمارستان با مولفههاي سرمایه روانشناختی (خودکارآمدي امیدواري تابآوري و جهتگیري مثبت به زندگی ( در پرستاران اجرا شد نشان داد که بین مولفههاي معنویت در محیط بیمارستان با مولفههاي سرمایه روانشناختی رابطه مثبت وجود دارد. نگاهی به پژوهشهاي در دسترس نشان میدهد تاکنون رابطه مولفههاي معنویت با مولفههاي سرمایه روانشناختی در پرستاران کمتر مورد توجه قرار گرفته است. با اینحال در مفهومسازيهاي مربوط به معنویت گاهی به طور ضمنی و گاهی به طور آشکار به امید تلاش هدفمندي و تعالی ( ) اشاره شده است. به طور همزمان در معرفی مولفههاي سرمایه روانشناختی به ویژه در عرصه خودکارآمدي و امیدواري نیز بر هدفمندي تمایل به شکوفاسازي تواناییهاي خود و در عرصه تابآوري و خوش بینی (جهتگیري مثبت به زندگی) به تلاش و پشتکار هدفمند اشاره شده است (1216). این اشارات نشان میدهد که هر دو پدیده معنویت و سرمایه روانشناختی داراي جهتگیري مثبت هستند.

7 بههرحال در تبیین اولیه یافتههاي این پژوهش میتوان گفت که نتایج این پژوهش با تاکیدات محتوایی در عرصه معنویت و معنویتگرایی (2426) و سرمایه روانشناختی (816) همراستا است. همبستگیهاي مثبت معناداري که در جدول دو این پژوهش اراي ه شد تا اندازهاي نشان میدهد که پدیدههاي معنوي روانی پدیدههایی منفک از یکدیگر نیستند بلکه هر دو میتوانند در سطح ذهنی و روانی با یکدیگر تبادل نیروي قابل توجهی داشته باشند. بر همین پایه شاید بتوان بهجاي سرمایه روانشناختی صرف از سرمایه معنوي روانشناختی سخن به میان آورد. از طرف دیگر می توان گفت که معنویتگرایی با ایجاد حس پیوند یافتن با جهان هستی و گشودن چشماندازي گسترده و غایتنگر به زندگی خود و دیگران میتواند موجب تقویت سرمایه روانشناختی در پرستاران شود (1823). پیش از اراي ه بحث در حوزه نتایج تحلیل رگرسیون در پژوهش حاضر اشاره به این نکته الزامی است که پژوهشی که در آن مولفههاي سرمایه روان شناختی از طربق مولفههاي معنویت مورد پیشبینی قرار گرفته باشد در دسترس قرار نگرفت تا بتوان از تطابق یا عدم تطابق یافتههاي این پژوهش با آنها سخن به میان آورد. با توجه به این نکته در بحث در مورد نتایج تحلیل رگرسیون فقط بر تبیینهاي نظري تاکید شده است. از طریق نتایج تحلیل رگرسیون مشخص گشت که خودکارآمدي پرستاران از طریق احساس یکپارچگی و پیوند معنوي قابل پیشبینی است. نگاهی به محتواي سوالات احساس یکپارچگی همراه با سوالات پیوند معنوي چرایی توان تقویتکنندگی احساس یکپارچگی و پیوند معنوي براي خودکارآمدي پرستاران را تا اندازهاي مشخص میکند. در احساس یکپارچگی فرد در پیوند بین خود و جهان پیرامونش بالاخص که این جهان پیرامون جهان کار و تلاش باشد احساس یگانگی و یکیشدن میکند (29). این یگانگی بین افراد و به ویژه پرستاران و دنیاي کاري آنها میتواند از هدفمندي ارزشمند تلقی نمودن حرفه پرستاري و حس مسي ولیتپذیري معنوي که محوریت بسیار حیاتی در معنویتگرایی دارد (2 5 17) نشات گرفته باشد. از طرف دیگر در پیوند معنوي فرد خود را در تماس و تعامل حمایتگرانه با همکاران و نیروي لایزال الهی احساس میکند. بنابراین یکیشدن با کار و احساس حمایت از طرف نیروي لایزال الهی و همکاران احساس توانمندي پرستاران را بالا می برد و باعث میشود تا خودکارآمدي آنها تقویت شود. همچنین شاید بتوان گفت که خودکارآمدي در حرفه پرستاري میتواند از طریق ارزشمندي کاري و تلاش براي یکپارچه شدن با جهان کاري و حرفهاي و سپس توکل به خداوند متعال (نیروي مافوق بشري) و وجود پیوند انسانی و معنوي با همکاران تقویت شود. در بخش دیگري از نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داده شد که احساس یکپارچگی براي جهتگیري مثبت به زندگی و در مقابل پیوند معنوي براي امیدواري داراي توان پیشبینی معنادار هستند. این بخش از یافتهها نشان میدهد که در نگاهی جزء نگر مولفههاي سرمایه روان شناختی هر یک روابط به نسبت متفاوتی را با مولفههاي معنویت برقرار میکنند. در تبیین این بخش از یافتهها می توان گفت که احساس یکپارچگی و یکی شدن با کار و جهان هستی خوشبینی و جهتگیري مثبت به زندگی را تغذیه میکند تا پرستاران بتوانند در دشواري هاي کاري خود با خوشبینی شرایط را براي خود قابل تحمل کنند. چنین سازوکار فعال معنوي روانی در فضاي روانی پرستاران اهمیتی محوري دارد. بدون چنین سازوکارهایی بسیاري از پرستاران در صورت مواجهه با مشکلات و فشار کاري ممکن است به طور خواسته و ناخواسته به مرور زمان از سطح تلاش و فعالیتهاي خود بکاهند. در تبیین توان پیش بینی پیوند معنوي براي امیدواري نیز می توان گفت که امیدواري مولفه اي انتظارمحور است که در آن فرد امید و انتظار خوشبینانه اي را در فضاي روانی خود حکمفرما دارد (11). این که از چهار مولفه معنویت فقط پیوند معنوي قادر به پیشبینی امیدواري در پرستاران بود شاید به این دلیل است که انسانها در پیوند و ارتباط معنادار و هدفمند خود با جهان هستی همکاران و خداوند متعال انتظار و امید به فردا و آینده را در خود زنده نگه میدارند. چنین تلاشی بدون تردید نیرو محرکه تلاشهاي جديتر و مطلوبتر در پرستاران خواهد بود. آخرین یافته این پژوهش این بود که علیرغم روابط ساده مثبت قابل توجه بین مولفههاي معنویت با تابآوري هیچ یک از مولفههاي معنویت قادر به پیش بینی تابآوري نبودند. اولین احتمال در تبیین این یافته این که شاید تابآوري از طریق مولفههاي دیگري از معنویت که در این پژوهش استفاده نشده قابل پیشبینی باشد. با اینحال در سطح مولفههاي معنویت استفاده شده در این پژوهش می توان گفت که هیچ یک از چهار مولفه اشتیاق معنوي تجربه عرفانی پیوندمعنوي و احساس یکپارچگی نقشی برجستهتر از دیگري براي تابآوري پرستاران ایفاء نمیکنند. تابآوري مولفه اي پشتکارمحور و مبتنی بر انعطافپذیري است (14). همچنین شاید یکی از دلایل عدم پیشبینی مولفههاي معنویت براي تابآوري در پرستاران پژوهش حاضر به این دلیل بوده که واقعا تاب آوري مولفهاي از سرمایه روان شناختی است که چندان ماهیت معنویتگرا ندارد. در تفسیر یافتههاي این پژوهش لازم است به محدودیت هاي ان توجه شود. محدودیت اول اینکه روش مورد استفاده در این پژوهش یک روش توصیفی همبستگی بوده لذا تفسیر 41

8 علت و معلولی یافتهها منطقی نیست. محدودیت دوم پژوهش حاضر را گروه نمونه پژوهش یعنی پرستاران یک بیمارستان دولتی ایجاد کرده است. از آنجایی که پرستاران با دیگر کادر درمانی و اداري در محیطهاي بیمارستانی داراي تفاوت هستند تعمیم نتایج به کارکنان بخشهاي دیگر باید با احتیاط صورت گیرد. نتیجهگیري نهایی نتیجهگیري نهایی براي این پژوهش اینکه میتوان خودکارآمدي پرستاران را از طریق احساس یکپارچگی همراه با پیوند معنوي امیدواري آنها را از طریق پیوند معنوي و جهت گیري مثبت به زندگی را از طریق احساس یکپارچگی تقویت نمود. از نظر کاربردي با توجه به این که مطالعات چندي در خارج از ایران نشان داده که میتوان معنویتگرایی را با آموزشهاي معنویت محور در پرستاران و دانشجویان پرستاري تقویت نمود منابع ( ) پیشنهاد میشود که مدیران پرستاري مراکز درمانی دولتی با گرفتن کمک از متخصصان دینی و دانشگاهی برنامه هاي آموزشی معنویتمحور با تاکید بر نقش احساس یکپارچگی و پیوند معنوي را در برنامههاي آموزش ضمن خدمت پرستاران قرار دهند تا بستر براي تقویت سرمایه روانشناختی پرستارانشان فراهم شود. از نظر پژوهشی نیز پیشنهاد میشود که این پژوهش در پرستاران بیمارستانهاي خصوصی تکرار شود تا بتوان به بینش دقیقتري در باره نقش مولفههاي معنویت براي سرمایه روانشناختی پرستاران دست یافت. تشکر و قدردانی پژوهشگران بر خود لازم می دانند که از کلیه پرستارانی که در انجام این پژوهش همکاري داشتند و همچنین از مدیریت محترم پرستاري بیمارستانی که نمونهگیري در آن انجام شده به خاطر فراهم ساختن امکان اجراي پژوهش صمیمانه تشکر و قدردانی نمایند. 1 Cho SH, Lee JY, Mark BA, Yun SC. Turnover of new graduate nurses in their first job using survival analysis. Journal of Nursing Scholarship 2012; 44(1): Niday P, Inman YO, Smithgall L, Hilton S, Grindstaff S, McInturff D. Redesigning nurse staffing plans for acute care hospitals. Journal of the Healthcare Financial Management Association 2012; 66(6): Hartigan I, Murphy S, Flynn AM, Walshe N. Acute nursing episodes which challenge graduate s competence: Perceptions of registered nurses. Nurse Education in Practice 2010; 10(5): Laschinger HKS. Job and career satisfaction and turnover intentions of newly graduated nurses. Journal of Nursing Management 2011; 20(4): Laschinger HKS, Grau AL. The influence of personal dispositional factors and organizational resources on workplace violence, burnout, and health outcomes in new graduate nurses: A crosssectional study. International Journal of Nursing Studies 2011; 49(3): Smith LM, Andrusyszyn MA, Laschinger HKS. Effects of workplace incivility, and empowerment on newly graduated nurses, organizational commitment. Journal of Nursing Management 2010; 18: Unruh LY, Zhang NJ. Nurse staffing and patient safety in hospitals: New variables and longitudinal approaches. Nursing Research 2012; 61(1): Duggleby W, Cooper D, Penz K. Hope, selfefficacy, spiritual wellbeing and job satisfaction. Journal of Advanced Nursing 2009; 65(11): Gohel K. Psychological capital as a determinant of employee satisfaction. Shodh, Samiksha Aur Mulyankan 2012; 3(36): Yousaf A, Sanders K. Employability and organizational commitment: The role of job satisfaction and selfefficacy as intervening variables. Thunderbird International Business Review 2012; 54 (6): Youssef CM, Luthans F. An integrated model of psychological capital in the workplace. In P.A. Linley, S. Harrington, & N. Garcea (Ed.), Oxford handbook of positive psychology and work (pp ). Oxford: Oxford University Press

9 12 Sun T, Zhao WX, Yang LB, Fan LH. The impact of psychological capital on job embeddedness and job performance among nurses: A structural equation approach. Journal of Advanced Nursing 2012; 68(1): Herbert M. An exploration of the relationships between psychological capital (hope, optimism, selfefficacy, resilience), occupational stress, burnout and employee engagement. Unpublished Master Thesis in Industrial Psychology, University of Stellenbosch Liu L, Chang Y, Fu J, Wang J, Wang L. The mediating role of psychological capital on the association between occupational stress and depressive symptoms among Chinese physicians: a crosssectional study. BMC Public Health 2012; 12: Stam LMP. Linking psychological capital, structural empowerment and perceived staffing adequacy to new graduate nurses job satisfaction. Unpublished Master Thesis in Nursing, the School of Graduate and Postdoctoral Studies, the University of Western Ontario, Ontario, Canada Indrianti R, Hadi C. The relationship between psychological capital and work engagement of stay overnight installation nurse in Menur mental health hospital Surabaya. Jurnal Psikologi Industri dan Organisasi 2012; 1(2): Burke RJ, Ng ESW, Fiksenbaum L.Virtues,work satisfactions and psychological wellbeing among nurses.international Journal of Workplace Health Management 2009;2(3): Seymour B. What do nursing students understand by spirituality and spiritual care?. Scottish Journal of Healthcare Chaplaincy 2009; 12(2): Bell A, Rajendran D, Theiler S. Spirituality at work: An employee stress intervention for Academics? International Journal of Business & Social Science 2012; 3 (11): Mahmoudi Kataki Z, Rezaei F, Gorji Y. A social work study on the effect of spiritual intelligence and psychological capital on sense of vitality. Management Science Letters 2013; 3: Lind B, Sendelbach S, Steen S. Effects of a spirituality training program for nurses on patients in a progressive care unit. Critical Care Nurse 2011; 31(3): Wallace M, Campbell S, Grossman SC, Shea JM, Lange JW, Quell TT. Integrating spirituality into undergraduate nursing curricula. International Journal of Nursing Education Scholarship 2008; 5(1): Vlasblom JP, van der Steen JT, Jochemsem H. Spiritual care in a hospital setting: nurses and patients perspectives. 5th biannual international student conference: Spiritual Care and Health Professions: Context and Practice 2012; Meehan TC. Spirituality and spiritual care from a careful nursing perspective. Journal of Nursing Management 2012; 20(8): Georges JM. Evidence of the unspeakable, biopower, compassion, and nursing. Advances in Nursing Science 2011; 34: Kravits K, McAllisterBlack R, Grant M, Kirk C. Selfcare strategies for nurses: a psychoeducational intervention for stress reduction and prevention of burnout. Applied Nursing Research 2010; 23: Hassanzadeh R. Research methods in behavioral science. 1th edition, Tehran: Savalan Press (Persian). 28 Mac Gee EA. An examination of the stability of positive psychological capital using frequencybased measurement. PhD Dissertation, University of Tennessee. trace. tennesee.edulatkgraddiss/ Kinjerski V, Skrypnek BJ. Measuring the intangible: Development of the Spirit at Work Scale. Paper Presented at the Sixtyfifth Annual Meeting of the Academy of Management, Atlanta, GA. 2006; 16 pp. 43

10 Prediction of Psychological Capital through Components of Spirituality among Nurses Golparvar 1 M (Ph.D.) Jafari 2 M (MS) Javadian 3 Z (MS) Abstract Introduction: Spirituality is an important and protective factor in nurses health. This research was administered with the aim of predicting the psychological capital through spirituality at work among nurses. Method: Research method was correlation and the statistical population was the nurses of a public hospital, among them one hundred and frothy five persons were selected using accessible sampling method. Data gathering instruments were the previous made questionnaires, their reliability and validity has been verified, including psychological capital questionnaire and spirituality at workplace questionnaire. Data were analyzed using multiple regression analysis. Results: The results of regression analysis revealed that among four components of spirituality at workplace, sense of community ( p<0.01) and spiritual connection ( p<0.05) have predictive power on self efficacy, spiritual connection (p<0.01) has predictive power on hope, and sense of community ( p<0.05) has predictive power on positive life orientation. None of four components of spirituality at workplace have predictive power on resiliency. Conclusion: The results of current research showed that components of spirituality at workplace could reinforce the nurses psychological capital. Therefore, reinforcement of spirituality is necessary in hospital environment, for better managing nurses psychological capital. Key Words: psychological capital, spirituality, nurses. Received: 9 October 2013 Accepted: 8 December Associate Professor, Department of I/O Psychology, Islamic Azad University, Esfahan (Khorasgan) Branch, Iran. (corresponding author) drmgolparvar@gmail.com 2 MSc of Psychology, Department of I/O Psychology, Islamic Azad University, Esfahan (Khorasgan) Branch, Iran. 3 MSc of Psychology, Department of I/O Psychology, Islamic Azad University, Esfahan (Khorasgan) Branch, Iran. 44